دکتر توحید ملکزاده: عید نوروز؛ یادگاری از سومریان پروتو تورک ( ترکان باستان) پنج هزار سال قبل
امروزه بسياري از اعياد مانند عيد سال نو و مراسم هايي كه در ميان تركان و ساير اقوام منطقه و آسیا ديده مي شود يادگاري از سومريان پروتو تورك ( ترکان باستان) مي باشد که تا امروز به یادگار مانده است .
به عقيده دكتر مهرداد بهار اسطوره شناس که برعکس پدرش ملک الشعرای بهاری فردی منصف می باشد، خداي شهيد شونده سومري يا «دوموزي» در پايان هر سال كشته شده و سر سال نو دوباره متولد مي شود. تركان قديم تولد او را جشن مي گرفتند چون با تولد او گياهان و دانه ها مي روييدند. جالب اينجاست كه امروزه اقوامي اين عيد را صرفا بخاطر اسمش که متاسفانه بنا به عدم تعصب ترکان، غیرترکی شده٫ از آن خود دانسته و عيد تركان را تقليدي از عيد خويش مي دانند!.
از دیگر سو، عيد سال نو در آذربايجان با نام پادشاهی اسطوره ای پيوند خورده است. چنين نقل مي شود: چون پادشاه به آذربايجان رسيد براي وي تخت مرصعي در جانب شرق نهادند و وي تاج بر سر نهاد همين كه آفتاب طلوع كرد اولين شعاع نور كه بر انتهاي تاج افتاد مردم جشن گرفته و آنروز را يئنگي_گون يا نوروز نام نهادند.
بررسي هاي باستانشناسي در ميان تمدن هاي اينكا و آزتك آمريكا نشان مي دهد كه اعلام سال نو در ميان آنها نيز كاملاً روش نجومي داشته است. بدين ترتيب كه آنها در معابدشان سوراخهايي تعبيه كرده و در روز و ساعتي كه شعاع نور مستقيم وارد اين سوراخ شده و از آنجا به نقطه مشخصي در كف معبد ميتابيده سال نو اعلام مي گرديد. ارتباط سومریان با ترکان امروزین محرز می باشد و قریب به سیصد کلمه مشترک در ترکی امروزین و سومری قدیم به یادگار مانده است.
براساس افسانه های ترکان باستان، نوروز همان روز ارکه_نه_قون می باشد که ترکها با آتش زدن کوهی آهنین توانستند از حصار آن درامده وارد دوران جدیدی از زندگانی پرافتخار خود گردند.